اختلال خودزشت‌پنداری یا Dysmorphophobia یک نوع اختلال روانی است که در آن فرد به صورت غیرواقعی و اغراق‌آمیز نسبت به ظاهر یا ویژگی‌های جسمی خود احساس نارضایتی دارد. این اختلال می‌تواند تأثیرات منفی زیادی بر کیفیت زندگی فرد بگذارد و باعث اختلال در فعالیت‌های روزمره، روابط اجتماعی و حتی سلامت روانی فرد شود. افراد مبتلا به این اختلال ممکن است از آینه دوری کنند یا دائم در حال مقایسه ظاهر خود با دیگران باشند. در این مقاله به بررسی علائم، علل، روش‌های تشخیص و درمان این اختلال پرداخته خواهد شد.
خودزشت‌پنداری چیست؟
خودزشت‌پنداری یک اختلال روانی است که در آن فرد به صورت غیرمنطقی و اغراق‌آمیز نسبت به ظاهر فیزیکی خود احساس نقص یا زشتی می‌کند. این احساس با واقعیت تطابق ندارد و فرد ممکن است به شدت بر روی یک ویژگی خاص بدن خود تمرکز کند، حتی اگر آن ویژگی از نظر دیگران طبیعی باشد. در برخی از موارد، افراد مبتلا به این اختلال به طور مکرر در آینه به خود نگاه می‌کنند یا از آن اجتناب می‌کنند و ممکن است برای اصلاح ظاهر خود تحت عمل‌های جراحی یا درمان‌های زیبایی قرار بگیرند. برای درمان اختلال خودزشت پنداری می‌توانید با گروه روانپزشکی و روانشناسی مهربد مشاوره داشته باشید.
علائم اختلال خودزشت‌پنداری
افراد مبتلا به اختلال خودزشت‌پنداری ممکن است علائم زیر را تجربه کنند:
- فکر دائمی در مورد ظاهر: فرد ممکن است بیشتر وقت خود را به بررسی ظاهر یا ویژگی خاصی از بدن خود اختصاص دهد.
- دوری از آینه: اجتناب از نگاه کردن به آینه یا برعکس، نگاه کردن مداوم به آینه برای بررسی نقص‌های ظاهری.
- افزایش اضطراب اجتماعی: احساس اضطراب در موقعیت‌های اجتماعی به دلیل نگرانی از نحوه دیده شدن.
- دست‌وپنجه نرم کردن با احساسات منفی: احساس ناامیدی، اضطراب و افسردگی ناشی از نگرانی درباره ظاهر.
- درخواست‌های مکرر تغییرات جسمی: اقدام به جراحی‌های پلاستیکی یا درمان‌های زیبایی برای اصلاح نقص‌های فرضی.
بیشتر بخوانید: بدبینی
علل اختلال خودزشت‌پنداری
علل اختلال خودزشت‌پنداری ممکن است ترکیبی از عوامل ژنتیکی، روانی و محیطی باشد:
- عوامل ژنتیکی: تاریخچه خانوادگی اختلالات روانی و ویژگی‌های ژنتیکی می‌تواند فرد را بیشتر مستعد ابتلا به این اختلال کند.
- تجارب کودکی: تحقیر، انتقاد یا تجربه‌های منفی مربوط به ظاهر در دوران کودکی می‌تواند به شکل‌گیری اختلال کمک کند.
- نقش رسانه‌ها و استانداردهای زیبایی: تبلیغات رسانه‌ای و فشار اجتماعی برای داشتن ظاهری خاص ممکن است باعث بروز چنین اختلالی شود.
- افکار منفی و خودانتقادی: تمایل به افکار منفی و انتقاد از خود می‌تواند موجب ایجاد این اختلال شود.
تشخیص اختلال خودزشت‌پنداری
تشخیص اختلال خودزشت‌پنداری توسط روان‌شناس یا روان‌پزشک با استفاده از مصاحبه‌های بالینی، ارزیابی‌های روان‌شناختی و بررسی تاریخچه بیماری صورت می‌گیرد. همچنین، استفاده از ابزارهای ارزیابی استاندارد مانند پرسش‌نامه‌ها یا مقیاس‌های خاص می‌تواند به تشخیص کمک کند.
بیشتر بخوانید: تروما
تاثیر اختلال خودزشت‌پنداری در زندگی فرد
اختلال خودزشت‌پنداری می‌تواند تأثیرات عمیق و منفی بر جنبه‌های مختلف زندگی فرد بگذارد. این تأثیرات نه تنها بر سلامت روانی و جسمی فرد تأثیر می‌گذارد، بلکه می‌تواند روابط اجتماعی، شغلی و حتی کیفیت زندگی کلی او را تحت تاثیر قرار دهد. در اینجا به برخی از این تأثیرات اشاره می‌کنیم:
- اختلال در روابط اجتماعی
افراد مبتلا به اختلال خودزشت‌پنداری احساس می‌کنند که دیگران بر ظاهر آنها تمرکز دارند و به همین دلیل ممکن است از موقعیت‌های اجتماعی دوری کنند یا در جمع‌ها احساس ناراحتی کنند. این اضطراب اجتماعی می‌تواند منجر به انزوای فرد شود، زیرا فرد از برقراری روابط اجتماعی و شرکت در فعالیت‌های اجتماعی اجتناب می‌کند. این انزوای اجتماعی می‌تواند به مشکلاتی مانند افسردگی، احساس تنهایی و کاهش اعتماد به نفس منجر شود. - کاهش کیفیت زندگی
افکار مداوم و منفی در مورد ظاهر می‌تواند زندگی فرد را از نظر احساسی و روانی تحت فشار قرار دهد. فرد ممکن است وقت زیادی را صرف بررسی نقص‌های ظاهری خود یا تلاش برای تغییر آنها کند. این نگرانی‌ها می‌توانند به نوعی کیفیت زندگی را کاهش دهند، زیرا فرد بیشتر به مسائل ظاهری توجه می‌کند تا به مسائل مهم‌تر و معنوی‌تر. - مشکلات شغلی و تحصیلی
اختلال خودزشت‌پنداری می‌تواند باعث کاهش اعتماد به نفس فرد در محیط‌های شغلی یا تحصیلی شود. اضطراب و نگرانی‌های مربوط به ظاهر ممکن است فرد را از تمرکز بر کار یا تحصیل باز دارد، و در نتیجه ممکن است عملکرد فرد در این زمینه‌ها دچار اختلال شود. همچنین، افراد مبتلا ممکن است در موقعیت‌های شغلی یا تحصیلی خود کمتر از توانایی‌های واقعی‌شان استفاده کنند. - مشکلات جسمی و روانی
در بسیاری از موارد، افراد مبتلا به اختلال خودزشت‌پنداری ممکن است به دنبال جراحی‌های زیبایی یا درمان‌های پزشکی مختلف برای اصلاح نقص‌های ظاهری فرضی خود باشند. این اقدامات می‌تواند خطرات جسمی به همراه داشته باشد و گاهی اوقات باعث بروز عوارض جانبی یا آسیب‌های دائمی شود. همچنین، این اقدامات ممکن است تاثیرات روانی منفی بیشتری ایجاد کنند، زیرا فرد ممکن است همچنان به دنبال تکمیل تغییرات ظاهری خود باشد و هیچ‌گاه احساس رضایت کامل نکند. - افزایش مشکلات روانی
اختلال خودزشت‌پنداری اغلب با سایر اختلالات روانی مانند اضطراب، افسردگی، اختلالات خوردن و وسواس فکری-عملی همراه است. فرد ممکن است به دلیل تمرکز بیش از حد بر ظاهر خود و احساسات منفی مرتبط با آن، دچار افسردگی، اضطراب یا حتی اختلالات خوردن مانند بی‌اشتهایی عصبی یا پرخوری عصبی شود. این اختلالات می‌توانند تأثیرات منفی بیشتری بر سلامت روانی فرد بگذارند و به چرخه‌ای از مشکلات عاطفی و رفتاری منجر شوند. - عدم پذیرش خود و کاهش عزت نفس
افراد مبتلا به اختلال خودزشت‌پنداری احساس می‌کنند که ظاهرشان به اندازه کافی خوب نیست و این باعث کاهش عزت نفس و پذیرش خود می‌شود. این احساس نقص و عدم کافی بودن می‌تواند به مشکلات روانی طولانی‌مدت منجر شود و فرد را از درک واقعی و پذیرش خود بازدارد.
به چه دکتری مراجعه کنیم؟
برای درمان اختلال خودزشت‌پنداری، مراجعه به گروه روانشناسی و روانپزشکی مهربد می‌تواند گزینه مناسبی باشد. روان‌شناسان و روان‌پزشکان این مرکز قادر به ارائه مشاوره و درمان‌های روان‌شناختی و دارویی به بیماران مبتلا به اختلالات روانی از جمله خودزشت‌پنداری هستند.
روش‌های درمان اختلال خودزشت‌پنداری
درمان اختلال خودزشت‌پنداری شامل ترکیبی از درمان‌های روان‌شناختی و دارویی است:
- روان‌درمانی (CBT): درمان شناختی-رفتاری به فرد کمک می‌کند تا افکار منفی و باورهای اشتباه درباره ظاهر خود را شناسایی کرده و آنها را تغییر دهد.
- دارو درمانی: در برخی از موارد، مصرف داروهای ضدافسردگی یا داروهای ضداضطراب می‌تواند به کاهش علائم کمک کند.
- گروه درمانی و مشاوره فردی: در این جلسات، افراد می‌توانند تجربه‌ها و احساسات خود را با دیگران به اشتراک بگذارند و از حمایت همدیگر بهره‌مند شوند.
نتیجه‌گیری
اختلال خودزشت‌پنداری یک بیماری روانی است که می‌تواند تاثیرات عمیقی بر زندگی فرد بگذارد. آگاهی از علائم، علل و روش‌های درمان این اختلال می‌تواند به شناسایی و کمک به افراد مبتلا به آن کمک کند. مراجعه به روان‌شناسان و روان‌پزشکان متخصص در درمان این اختلال می‌تواند به بهبود وضعیت فرد و بازگشت به زندگی سالم و با کیفیت‌تر کمک کند.