اسکیزوفرنی چیست و انواع آن کدامند؟

اسکیزوفرنی یک اختلال پیچیده و مزمن سلامت روان است که بر نحوه تفکر، احساس و رفتار فرد تاثیر می گذارد. اگرچه نسبتاً نادر است و تقریباً 1٪ از جمعیت جهان را تحت تأثیر قرار می دهد، یک بیماری شدید است که نیاز به درمان و حمایت مادام العمر دارد. اسکیزوفرنی که با علائمی مانند توهم، هذیان، و تفکر آشفته مشخص می شود، می تواند به طور قابل توجهی بر توانایی فرد برای عملکرد در زندگی روزمره تأثیر بگذارد. این مقاله نگاهی عمیق به اسکیزوفرنی، علائم، علل و گزینه‌های درمانی آن ارائه می‌کند، در حالی که نحوه مدیریت و زندگی با این اختلال را نیز برای شما روشن می‌کند. پس خواندن این مقاله را به هیچ وجه از دست ندهید.

اسکیزوفرنی چیست؟

اسکیزوفرنی یک اختلال روانی شدید است که معمولاً در اواخر نوجوانی یا اوایل بزرگسالی ظاهر می شود. این بیماری فرد  را از واقعیت دور می کند و اغلب منجر به روان پریشی می شود. در حالی که علت دقیق اسکیزوفرنی به طور کامل شناخته نشده است، ترکیبی از عوامل ژنتیکی، محیطی و عصبی در ایجاد آن نقش دارند. افراد مبتلا به اسکیزوفرنی اغلب برای تمایز بین واقعی و غیر واقعی تلاش می کنند و این امر حفظ روابط، حفظ شغل و مدیریت فعالیت های روزانه را دشوار می کند.

اخلاق و طرز رفتار افراد مبتلا به Schizophrenia ممکن است بسیار مشکوک و ترسناک باشد وحتی به تغییرات ناگهانی در شخصیت و رفتار دچار شوند. در مواقعی که این افراد قادر به تشخیص واقعیت و خیال نیستند، به عنوان “اختلال روانی (psychotic episode)” شناخته می‌شود. شدت این بیماری در هر فرد نسبت به دیگری متفاوت است. این تغییرات می‌تواند شامل هالوسیناسیون‌ها (تجربه‌های حسی نادرست مانند شنیدن صداها)، توهم‌ها (باورهای نادرست و غیرواقعی) و اختلال در گفتار و رفتار باشد.

بیشتر بخوانید: هیپنوتیزم 

انواع اسکیزوفرنی

اسکیزوفرنی پارانوئیدی، آشفته، کاتاتونیک، تمایز نیافته و… از انواع این بیماری هستند.

پارانوئیدی

یکی از انواع این اختلال، اسکیزوفرنی نوع پارانوئیدی (Paranoid-type schizophrenia) است. شاخصه اصلی در این نوع از اختلال، هذیان و توهم‌های شنوایی است، اما عملکرد عقلانی، فکری و بیان احساسات فرد نسبتا طبیعی است.

هذیان‌های مرتبط با نوع پارانوئیدی بیشتر به این صورت است که فرد ادعا می‌کند بی‌دلیل مورد آزار و اذیت قرار گرفته است. این می‌تواند شامل ادعاهای نادرست درباره تعقیب، توطئه‌، وجود شخصیت‌هایی که به او آسیب می‌رسانند، باشد. علاوه بر هذیان، بیماران نوع پارانوئیدی می‌توانند وضعیت‌های مختلفی از خشم، سردی، اضطراب و منطقی بودن را نشان دهند.

آشفته

اسکیزوفرنی آشفته یکی از نوع از اختلال است و با علائمی مانند آشفتگی فکری و رفتاری، پریشانی، عدم قدرت کنترل احساسات و افکار، اختلال کلامی و رفتاری، عدم توانایی در پاسخگویی به سوالات و ناتمامی جملات همراه است. برای درمان اسکیزوفرنی آشفته، روش‌های مختلفی استفاده می‌شود. الکتروشوک درمانی (ECT) یکی از روش‌های درمانی است که با استفاده از جریان الکتریکی متناوب، علائم این نوع از بیماری را کاهش می‌دهد. این روش معمولا در موارد شدید و وقتی که سایر روش‌های درمانی موثر نباشند، استفاده می‌شود.

روان‌درمانی نیز در درمان اسکیزوفرنی آشفته اهمیت دارد. روان‌درمانی شامل جلسات مشاوره و درمانی با روانشناس یا روان‌پزشک است که به بیمار کمک می‌کند تا با عوارض و مشکلات خود کنار بیاید، راه‌های مقابله با آن‌ها را یاد بگیرد و توانایی مدیریت زندگی روزمره را بهبود ببخشد.

داروهای ضدروانپزشکی نیز معمولا برای درمان استفاده می‌شوند. این داروها به کنترل علائم و عوارض این بیماری کمک می‌کنند و می‌توانند تاثیر مثبتی بر روی آشفتگی فکری و رفتاری بیماران داشته باشند.

دوره‌های توانبخشی نیز به عنوان بخشی از درمان مورد استفاده قرار می‌گیرند. این دوره‌ها شامل فعالیت‌های توانبخشی فیزیکی و شغلی هستند که به بیماران کمک می‌کنند تا توانایی‌های روزمره خود را بهبود ببخشند و آمادگی برای فعالیت در محیط‌های کاری را کسب کنند. در کل، درمان اسکیزوفرنی آشفته نیازمند یک رویکرد ترکیبی و همکاری بین تیم متخصصان مختلف است. انتخاب روش‌های درمانی بستگی به شدت و نیازهای هر بیمار و همچنین توصیه‌های پزشک در این زمینه وابسته است.

بیشتر بخوانید: درمان اختلال خواب

کاتاتونیک

کاتاتونیک یک نوع از اسکیزوفرنی است که با اختلال حرکتی و نشانه‌های خاصی همراه است. در این نوع از اختلال، بیماران ممکن است حرکات تکرارشونده انجام دهند، صداهای دیگران را تقلید کنند، حرکات بدنی دیگران را تقلید کنند (اکوپراکسیا)، بی‌قراری را تجربه کنند و به محرک‌ها و اتفاقات محیطی به طور نامعمول واکنش نشان دهند. همچنین، بیماران ممکن است حالت‌های عجیبی در صورت و بدن (منریسم) ایجاد کنند.

ابتلا به اختلال کاتاتونیک نسبت به سایر انواع اسکیزوفرنی کمتر است. این نوع اغلب در بیمارانی که اختلال دوقطبی یا افسردگی دارند، مشاهده می‌شود. برای تشخیص اختلال کاتاتونیک، روانپزشک از تست‌های مختلفی برای ارزیابی فیزیکی و روانی بیمار استفاده می‌کند. همچنین، برای بررسی ساختار و عملکرد مغز بیمار، عموما ام آر آی (MRI) یا سی تی اسکن تجویز می‌شود. این امر به دلیل این است که آسیب مغزی یکی از عوامل مهم در بروز اسکیزوفرنی است. همچنین، ارزیابی سلامت قلب، ریه‌ها، فشار خون و شرایط عمومی بیمار نیز در ارزیابی این بیماری مورد توجه قرار می‌گیرد. کنترل اعتیاد به مواد مخدر یا الکل نیز می‌تواند در تشخیص صحیح این بیماری کمک کند.

بعضی از نشانه‌های اسکیزوفرنی کاتاتونیک شباهت‌هایی به دیگر اختلالات روان‌شناختی مانند افسردگی دارند. بنابراین، دقت در تشخیص صحیح بیماری در جلسات روان‌درمانی بسیار حائز اهمیت است.

این بیماری به طور کامل بهبود نمی‌یابد و به‌صورت دائمی با بیمار همراه است. اما با استفاده از روش‌های درمانی مختلف، می‌توان به کاهش علائم بیماری و کنترل شدن شدت آن کمک کرد. درمان Schizophrenia اغلب شامل ترکیبی از داروها و روش‌های غیردارویی است. استفاده از داروهای ضدافسردگی و ضدروان‌پریشی از جمله آنتی سایکوتیک‌ها (ضدروان‌پریشی) و ضداضطراب‌ها می‌تواند به تثبیت خلق و خو و احساسات بیمار کمک کند و علائم بیماری را کاهش دهد. البته هر بیماری اسکیزوفرنی نیاز به داروهای خاصی دارد که توسط پزشک متخصص تجویز می‌شود.

در مواردی که درمان دارویی موثر نبوده و بیماری به صورت مزمن باقی می‌ماند، روش‌های دیگری مانند الکتروشوک درمانی (ECT) و بستری شدن در بیمارستان توصیه می‌شود. الکتروشوک درمانی، با ایجاد تشنج‌های کنترل‌شده در مغز، تلاش می‌کند تا بر روی عملکرد مغز بیمار تاثیر بگذارد. این روش معمولا در موارد شدید Schizophrenia استفاده می‌شود. علاوه بر درمان دارویی و الکتروشوک درمانی، جلسات روان‌درمانی و دوره‌های توان‌بخشی نیز به بیماران کمک می‌کند. این دوره‌ها می‌توانند به بیماران در پذیرش بیماری خود و مصرف منظم داروها کمک کرده و آن‌ها را برای زندگی مستقل، یافتن شغل و برقراری ارتباط موثر با دیگران آماده کنند.

بیشتر بخوانید: درمان اختلال شخصیت مرزی

تمایز نیافته

اسکیزوفرنی تمایز نیافته (Undifferentiated schizophrenia) نوعی از اسکیزوفرنی است که برای بیمارانی استفاده می‌شود که علائم بیماریشان به طور کامل به هیچ یک از زیرنوع‌های دیگر Schizophrenia تعلق نمی‌گیرد. این بیماران ممکن است دارای ناهنجاری‌های رفتاری، احساسی و شناختی باشند که تشخیص نوع خاصی از اسکیزوفرنی در آن‌ها مشکل است.

درمان Schizophrenia تمایز نیافته شامل تجویز داروهای ضدافسردگی، تثبیت‌کننده خلق‌وخو و ضدروان‌پریشی می‌شود. نوع و دوز داروها بستگی به شدت بیماری و وضعیت جسمی بیمار دارد. علاوه بر این، جلسه‌های روان‌درمانی و پشتیبانی روانی نیز به عنوان بخشی از درمان مورد توصیه قرار می‌گیرد. در شرایط شدیدتر بیماری و در مواردی که نیاز باشد، بستری شدن در بیمارستان نیز ممکن است لازم باشد. مهم است که درمان اسکیزوفرنی تمایز نیافته توسط یک تیم درمانی متخصص و با توجه به نیازهای خاص هر بیمار برنامه‌ریزی شود.

باقی‌مانده

اسکیزوفرنی باقی‌مانده یک نوع دیگری از اسکیزوفرنی است که بهبودی نسبی در علائم بیماری دارد. در این نوع اختلال، علائم هذیان، توهم و عدم‌کنترل رفتار و احساسات کمتر هستند.افراد مبتلا به این بیماری معمولا دچار انزوا و گوشه‌گیری می‌شوند و ممکن است دشواری‌هایی در رعایت بهداشت فردی داشته باشند. آن‌ها در بیان احساسات خود دچار هیجان می‌شوند و همچنین علائم بی‌تفاوتی و افسردگی نیز در آن‌ها مشاهده می‌شود.

معاینات بالینی، آزمایش‌های پزشکی برای ارزیابی سلامت جسمی و روانی، ابزارهای مهم در تشخیص بیماری هستند. درمان شامل دارودرمانی و روان‌درمانی فردی و گروهی است که به عنوان راهکارهای اصلی درمان این نوع از اختلال مورد استفاده قرار می‌گیرد.

اسکیزوفرنی کودکی

اسکیزوفرنی کودکان، یک اختلال جدی روانی است که معمولا قبل از سن بلوغ بروز می‌کند و در کودکان شایع است. فقر، تجاوز، طلاق والدین، حوادث ناگوار و ناگهانی و همچنین ابتلا یکی از والدین به به این بیماری از جمله علل بروز این بیماری است. این عوامل می‌توانند تاثیر مستقیم یا غیرمستقیمی بر سلامت روانی کودکان داشته باشند. رمان این بیماری شامل ترکیبی از مداخلات روانشناختی، مشاوره خانواده و در برخی موارد تجویز داروها می‌شود.

علائم اسکیزوفرنی

علائم اسکیزوفرنی معمولاً به سه دسته تقسیم می‌شوند: علائم مثبت، علائم منفی و علائم شناختی

علائم مثبت

علائم مثبت به رفتارهایی اشاره دارد که معمولاً در افراد سالم وجود ندارد. این موارد عبارتند از:

• توهم: افراد مبتلا به اسکیزوفرنی ممکن است چیزهایی را بشنوند، ببینند یا احساس کنند که در واقع وجود ندارند. توهمات شنوایی، مانند شنیدن صداها، شایع ترین هستند.
• توهمات: توهمات باورهای نادرستی هستند که مبتنی بر واقعیت نیستند. به عنوان مثال، یک فرد مبتلا به اسکیزوفرنی ممکن است باور کند که تحت تعقیب قرار می گیرد یا توانایی های خارق العاده ای دارد.
• تفکر و گفتار آشفته : این می تواند به صورت گفتار نامنسجم، پرش از موضوعی به موضوع دیگر بدون ایجاد ارتباط منطقی ظاهر شود.
• اختلالات حرکتی: برخی از افراد مبتلا به اسکیزوفرنی ممکن است حرکات غیرطبیعی از خود نشان دهند یا در برخی موارد ممکن است برای مدت طولانی بی حرکت بمانند، وضعیتی که به عنوان کاتاتونی شناخته می شود.

علائم منفی

علائم منفی شامل کاهش یا از دست دادن توانایی عملکرد طبیعی است. این موارد عبارتند از:

• عدم بیان عاطفی: ممکن است فرد کاهش حالات چهره، گفتار یکنواخت یا عدم تماس چشمی را نشان دهد.
• کاهش توانایی احساس لذت**: این به عنوان آنهدونیا شناخته می شود، که در آن فرد از فعالیت هایی که زمانی لذت بخش بوده اند، لذت کمی می یابد.
• مشکل در انجام کارهای روزمره: اینها شامل کمبود انگیزه یا انرژی برای درگیر شدن در مراقبت از خود، تعاملات اجتماعی یا سایر مسئولیت های روزانه است.
• کناره گیری اجتماعی: افراد مبتلا به اسکیزوفرنی ممکن است به طور فزاینده ای منزوی شوند و از موقعیت ها و روابط اجتماعی اجتناب کنند.

علائم شناختی

علائم شناختی بر حافظه، توجه و توانایی های تصمیم گیری تأثیر می گذارد. این علائم اغلب زندگی مستقل یا حفظ شغل را برای افراد مبتلا به اسکیزوفرنی دشوار می کند. علائم شناختی عبارتند از:

• عملکرد اجرایی ضعیف: مشکل در درک اطلاعات و استفاده از آن برای تصمیم گیری.
• مشکل در تمرکز یا توجه ممکن است افراد برای تمرکز روی کارها یا مکالمات دچار مشکل شوند.
• مشکلات حافظه: مشکلات حافظه فعال، مانند فراموشی اطلاعات بلافاصله پس از یادگیری.

زندگی با اسکیزوفرنی

زندگی با اسکیزوفرنی چالش هایی را به همراه دارد، اما با درمان و حمایت مناسب، افراد می توانند زندگی رضایت بخشی داشته باشند. حمایت خانواده، مداخله زودهنگام و پایبندی به برنامه های درمانی نقش مهمی در مدیریت این بیماری دارد. ایجاد یک سیستم حمایتی قوی، یادگیری تکنیک های مدیریت استرس و حفظ یک روال نیز استراتژی های ضروری برای زندگی با اسکیزوفرنی است.

نتیجه‌گیری

اسکیزوفرنی یک اختلال پیچیده است که میلیون ها نفر را در سراسر جهان تحت تاثیر قرار می دهد. در حالی که این بیماری چالش‌های مهمی را به همراه دارد، پیشرفت‌ها در درمان این امکان را برای افراد مبتلا به اسکیزوفرنی فراهم کرده است تا علائم خود را مدیریت کرده و زندگی معناداری داشته باشند. تشخیص زودهنگام، درمان شخصی و حمایت مداوم کلیدی برای بهبود نتایج برای کسانی است که تحت تأثیر این بیماری قرار گرفته اند.