فوبیا، علت، علائم، تشخیص و درمان آن

فوبیا نوعی ترس شدید، غیرمنطقی و کنترل‌ناپذیر نسبت به یک شیء، موقعیت یا فعالیت خاص است که حتی بدون وجود خطر واقعی، می‌تواند واکنشی شدید و اضطراب‌آور در فرد ایجاد کند. افراد مبتلا به فوبیا معمولا تلاش زیادی برای دوری از عامل ترس خود انجام می‌دهند، چراکه این احساس ترس می‌تواند ناگهانی، طاقت‌فرسا و فلج‌کننده باشد. در واقع، فوبیا شکلی از اضطراب است که ممکن است تنها در چند دقیقه، واکنش‌های شدید روانی و جسمی ایجاد کند. بسیاری از افراد در مواجهه با موقعیت‌های خاص، دچار ترسی دائمی و آزاردهنده می‌شوند که حتی ممکن است زندگی روزمره‌شان را مختل کند. این ترس بیش از حد می‌تواند زمینه‌ساز حملات عصبی، محدودیت‌های اجتماعی و مشکلات روانی گسترده‌تر شود. شناخت و درمان فوبیا، اولین گام برای بازگشت به زندگی طبیعی و کاهش اضطراب‌های پنهان است.

فوبیا چیست؟

همانطور که گفته شد فوبیا به ترسی غیر منطقی، شدید و پایدار  گفته می شود که ممکن است بر اثر برخی عوامل به شکل های گوناگون در موقعیت های متفاوت در افراد بروز کند. در حقیقت فوبیا، ترسی غیر  واقعی از یک موقعیت، شی، حیوان، شخص یا انجام یک فعالیت که فرد در طی آن فرد دچار ترسی بیش از حد شده و ممکن است دچار حملات عصبی و اختلالات اضطرابی شود.

این مسئله می تواند در شرایط گوناگون مشکلات بسیاری را برای فرد به وجود آورد و فرد را پریشان و مضطرب کند. فوبیا می تواند سبک و شرایط زندگی افراد را تغییر داده و کیفیت زندگی فرد را تحت تاثیر قرار دهد؛ زیرا که این ترس می تواند در همه شرایط بروز کند و فرد را دچار مشکل کند. همچنین لازم است بدانید که افراد مبتلا به فوبیا اغلب در قسمت دیگر زندگی خود مشکلی نداشته اما در هنگام مواجه با ترس خود دچار علائمی می شوند.

علت ابتلا به فوبیا

عوامل بسیاری در بروز فوبیا نقش دارند و اغلب یکی از شایع ترین علل بروز آن می توان به عوامل ژنتیکی اشاره کرد. یعنی ممکن است که در سابقه خانوادگی فرد، این علائم و اختلال فوبیا وجود داشته باشد. همچنین فوبیا می تواند ریشه از کودکی فرد داشته باشد. یعنی فرد به علت برخی از اتفاقات در دوران کودکی خود، دچار ترس بسیار شدید شده باشد و این مسئله در آینده موجب بروز فوبیا شود. چون آن ترس در ذهنش باقی می ماند و فرد نسبت به هر اتفاق مشابه، ترسی شدید را تجربه می کند. حتی برخی ناهماهنگی‌های شیمیایی در مغز می‌توانند زمینه‌ساز این اختلال باشند. در برخی موارد، فوبیا بدون هیچ تجربه منفی قبلی ایجاد می‌شود و ریشه آن ممکن است به ناخودآگاه فرد بازگردد.

بیشتر بخوانید: درمان اختلال یادگیری

فوبیا چه تفاوتی با ترس طبیعی دارد؟

همه انسان‌ها در موقعیت‌های خطرناک یا استرس‌زا دچار ترس می‌شوند. اما تفاوت اصلی فوبیا با ترس طبیعی، در شدت، پایداری و غیرمنطقی بودن آن است. در حالی که ترس طبیعی می‌تواند واکنشی مفید باشد، فوبیا واکنشی است افراطی، پایدار و در بیشتر مواقع بدون وجود هیچ خطر واقعی. مثلا فردی ممکن است با دیدن یک عنکبوت کوچک دچار حمله عصبی شود، در حالی که هیچ تهدیدی برای او وجود ندارد.

انواع فوبیا

فوبیا انواع بسیار متنوعی دارد و تقریبا می‌توان گفت برای هر چیزی امکان ایجاد آن وجود دارد. در ادامه با برخی از فوبیاهای رایج و عجیب آشنا می‌شوید:

کلاستروفوبیا یا ترس از فضای بسته

ترس از فضای بسته یکی از انواع فوبیا است که در طی آن فرد در اثر قرار گرفتن در فضایی کوچک و بسته دچار حملات عصبی و اضطرابی شده و ترسی بیش از حد دارد.

ترس از محیط‌های طبیعی

به طور کلی در طی این فوبیا فرد دچار ترس شدید در محیط ها یا پیده های طبیعی مانند ترس از رعد و برق، طوفان و ترس از آب می شود. این فوبیا می تواند اغلب مشکلات بسیاری را برای فرد به وجود آورد.

ترس از حیوانات

در فوبیای یا ترس از برخی حیوانات ، نظیر  مار، عنکبوت، ماهی و …  فرد در هنگام مواجه با حیوان دچار ترس شدید شده و دچار برخی اختلالات می شود.

آگورا فوبیا یا ترس از مکان های باز و وسیع

ترس از مکان های باز یکی از انواع فوبیا است و در زمانی که فرد در یک محیط باز قرار دارد که نمی تواند از آن خارج شود سراغ وی می آید. علت نام گذاری ای نوع از فوبیا ریشه در کلمه آگورا در زبان یونانی دارد که به معنی یک میدان بزرگ می باشد. افرادی که دارای این نوع از فوبیا هستند معمولا از قرار گیری در جمع های بزرگ و مکان های عمومی اجتناب می کنند.

افراد زمانی که به این نوع از فوبیا دچار می شوند هنگام مراجعه به مکان های عمومی و بزرگ مانند بازار ها دچار حمله هراس می شوند. حمله ی هراس به حمله ای ناگهانی گفته می شود که همراه با نوعی ترس و وحشت زیاد رخ می دهد و برای چند دقیقه این حالت وجود دارد. گاهی این علائم به حدی شدید هستند که گویی فرد دچار سکته قلبی شده است. علائم این وحشت زدگی عبارتند از:  تپش قلب، لرزش بدن، سیاهی رفتن چشم و بیهوشی و مشکلات تنفسی. زمانی که یک فرد به علائم حمله هراس دچار می شود تصور می کند که سکته کرده است و لازم است ه چه سریع تر به بیمارستان منتقل شود.

بیشتر بخوانید: درمان افسردگی بعد از زایمان

فوبیای اجتماعی یا اختلال اضطراب اجتماعی

فوبیای اجتماعی که به آن اختلال اضطراب اجتماعی نیز گفته می شود نوع خاصی از فوبیا است که در آن فرد نسبت به قرار گیری در موقعیت های اجتماعی دچار مشکل است و در کل در اجتماع گوشه گیر و منزوی است. اضطراب اجتماعی ممکن است به قدری زیاد باشد که باعث شود فرد نتواند حتی فعالیت های خیلی ساده مانند خرید کردن و یا پاسخ به تلفن های زیاد را انجام دهد. افراد با فوبیا اجتماعی نمی توانند به راحتی در اجتماع حضور داشته باشند.

گلوسو فوبیا یا ترس از سخنرانی عمومی

در این نوع از فوبیا فرد نسبت به انجام سخنرانی در حضور جمع فوبیا دارد و از این که در مقابل افراد زیادی صحبت کند احساس ترس می کند. این افراد حتی زمانی که تصور انجام این کار را می کنند دچار استرس و لرزش بدنی می شوند.

آکروفوبیا یا ترس از ارتفاع

 این افراد از قرار گیری در ارتفاع مانند روی پل یا پشت بام و … دچار نوعی ترس و وحشت می شوند. این نوع از فوبیا خود را با لرزش پا ها، سرگیجه و علائم این چنینی نشان می دهد. گاهی ممکن است در مواجهه با این شرایط فرد از هوش برود.

آویاتوفوبیا

این نوع از ترس مربوط به پرواز است و فرد از قرار گیری در هواپیما یا هلیکوپتر به شدت می ترسد و اصلا قادر به سفر با این وسایل نیست.

 دنتوفوبیا یا هراس از دندان‌پزشکی

در این نوع از فوبیا فرد نسبت به مراجعه به دندانپزشکی ترس دارد و برای سلامت و بهداشت دهان بسیار مضر است. این نوع از فوبیا معمولا ریشه در گذشته ی فرد دارد یا ممکن است خاطره ای تلخ از دندان پزشکی سبب آن شود.

بیشتر بخوانید : درمان وسواس فکری

هموفوبیا یا خون هراسی

هموفوبیا به ترسی گفته می شود که افراد زیادی نسبت به مشاهده ی خون دارند. این ترس سبب می شود در هنگام خونریزی یا گرفتن آزمایش خون، فرد دچار افت فشار یا حتی بیهوشی شود.

نیکتوفوبیا یا هراس از تاریکی

معمولا در هراس از تاریکی افراد نسبت به تاریکی دچار ترس می شوند و این ترس بیشتر در کودکان دیده می شود. اما اگر در کودکی نسبت به درمان آن اقدامی نشود ممکن است تا بزرگسالی نیز ادامه یابد.

چه کسانی بیشتر در معرض ابتلا به هراس یا فوبیا هستند؟

معمولا هنگامی که در یک خانواده سابقه استرس و اضطراب وجود دارد احتمال این که فرزندان به فوبیا مبتلا شوند بیشتر است. سن و جنسیت نیز می تواند در ابتلا به فوبیا و شدت آن موثر باشد. برای مثال در کل دختران بیشتتر به فوبیا حیوانات و تاریکی دچار می شوند و ترس از دکتر در مردان بیشتر است.

تشخیص فوبیا

تشخیص فوبیای خاص شامل سوالاتی مانند وجود ترس مشخص و مداوم است که بیش از حد یا غیرمنطقی است که با حضور یا پیش‌بینی یک شی یا موقعیت خاص نشان داده می‌شود.

باید یک واکنش اضطراب فوری وجود داشته باشد، که ممکن است به آستانه شدت حمله پانیک در مواجهه با شی یا موقعیت ترسناک برسد. فرد بیمار متوجه می شود که اضطراب بیش از حد یا غیر منطقی است. از موقعیت‌ها یا اشیاء اجتناب می‌شود یا با اضطراب یا پریشانی شدید تحمل می‌شود. این اجتناب یا تحمل پریشانی به طور قابل توجهی با روال عادی، عملکرد تحصیلی، یا فعالیت ها یا روابط اجتماعی فرد تداخل می کند.

علائم فوبیا

فوبیا معمولا ریشه ی خود را در کودکی می گستراند و ادامه یافتن آن و عدم درمان باعث می شود فرد در بزرگسالی به فوبیای مزمن دچار شود. برای جلوگیری از این اتفاق بهتر است علائم فوبیا را بشناسیم تا در صورت دیده شدن این علائم در خود یا اطرفیان به روانشناس مراجعه کنیم. به طور کلی لازم است بدانید که فرد مبتلا به اختلال فوبیا، در هنگام بروز آن و قرار گیری در موقعیتی که از آن فوبیا دارد دچار برخی حملات شده و علائمی را دارد که این مسئله می تواند مشکلات بسیاری را فرد ایجاد کند.

برخی از علائم فوبیا عبارتند از:

• تپش قلب
• حالت تهوع
• احساس خفگی
• سرگیجه
• تعرق
• فشار خون بالا
• ناتوانی در گفتار
• تند صحبت کردن
• تنگی نفس
• دهان خشک
• احساس خفگی
• درد در قفسه سینه

فوبیا چگونه درمان می شود؟

درمان فوبیا ممکن است؟ بله، خبر خوب این است که فوبیا قابل درمان است. البته روش درمان بسته به نوع و شدت فوبیا متفاوت خواهد بود. روش‌های درمانی مؤثر برای فوبیا شامل موارد زیر است:

درمان شناختی رفتاری (CBT)

یکی از موفق‌ترین روش‌های درمان فوبیا، CBT است. در این روش، فرد یاد می‌گیرد که الگوهای فکری غیرمنطقی خود را بشناسد و جایگزین کند. این درمان اغلب با مواجهه تدریجی با منبع ترس همراه است تا واکنش‌های اضطرابی کاهش یابد.

مواجهه‌درمانی (Exposure Therapy)

در این روش، فرد به تدریج و با حمایت درمانگر با منبع ترس مواجه می‌شود تا بدن و ذهن او به آن عادت کند. این فرآیند به کاهش واکنش‌های ترس کمک می‌کند و با تکرار، شدت فوبیا را کاهش می‌دهد.

دارودرمانی

در برخی موارد شدید، ممکن است داروهای ضد اضطراب یا ضد افسردگی برای کاهش علائم تجویز شوند. البته دارو درمانی معمولا مکمل روش‌های روان‌درمانی است و به‌تنهایی توصیه نمی‌شود

فوبیا چگونه زندگی فرد را مختل می‌کند؟

فردی که به فوبیا دچار است، ممکن است برای اجتناب از ترس خود کار، تفریح، روابط اجتماعی یا حتی زندگی عادی را کنار بگذارد. به عنوان مثال، فردی که از پرواز می‌ترسد ممکن است از مسافرت‌های ضروری اجتناب کند، یا کسی که دچار فوبیای اجتماعی است نتواند شغلی در محیط اجتماعی داشته باشد. در موارد حاد، فوبیا می‌تواند به انزوا، افسردگی و اختلالات شدید اضطرابی منجر شود.

فوبیا در کودکان چگونه بروز می‌کند؟

کودکان نیز ممکن است به فوبیا مبتلا شوند. ترس از تاریکی، حیوانات، یا جدایی از والدین از جمله فوبیاهای شایع در دوران کودکی است. اگر این ترس‌ها شدید، پایدار و ناتوان‌کننده باشند، باید به آن‌ها توجه ویژه شود. درمان زودهنگام می‌تواند از مزمن شدن فوبیا در بزرگسالی جلوگیری کند.

آیا فوبیا ارثی است؟

پژوهش‌ها نشان داده‌اند که برخی از افراد به‌طور ژنتیکی بیشتر مستعد اختلالات اضطرابی و فوبیا هستند. اما داشتن سابقه خانوادگی به‌تنهایی عامل تعیین‌کننده نیست. محیط زندگی، تربیت، تجربه‌های دوران کودکی و نحوه مواجهه با ترس‌ها نقش مهم‌تری در شکل‌گیری فوبیا دارند.

فوبیا در مردان و زنان؛ تفاوت در بروز و واکنش

تحقیقات نشان می‌دهد زنان بیشتر از مردان به فوبیا مبتلا می‌شوند، به‌ویژه در زمینه فوبیاهای خاص مانند ترس از حیوانات یا فوبیای اجتماعی. این تفاوت می‌تواند ناشی از عوامل هورمونی، روانی یا اجتماعی باشد. البته مردان نیز ممکن است به دلیل فشارهای فرهنگی، کمتر درباره ترس‌های خود صحبت کنند و در نتیجه کمتر تشخیص داده شوند.

نقش سبک زندگی در کاهش فوبیا

سبک زندگی سالم می‌تواند به کنترل بهتر فوبیا کمک کند. خواب کافی، رژیم غذایی مناسب، ورزش منظم و کاهش مصرف کافئین یا محرک‌های دیگر به کاهش سطح اضطراب کمک می‌کند. همچنین تمرین‌هایی مانند مدیتیشن، یوگا و تنفس عمیق می‌توانند سیستم عصبی را آرام کنند و واکنش‌های ترس را کاهش دهند.

فوبیا را بهتر بشناسیم، بهتر کنترل کنیم

شناخت فوبیا و آگاهی از اینکه تنها نیستید، قدم اول در مسیر درمان است. با مراجعه به روانشناس، تمرین مداوم و داشتن صبر و حمایت، می‌توان از شدت فوبیا کاست و کیفیت زندگی را ارتقا داد. مهم نیست فوبیای شما چقدر عجیب به نظر برسد؛ مهم این است که راهی برای غلبه بر آن وجود دارد.

نتیجه‌گیری

فوبیا، یک اختلال اضطراب است که با ترس شدید و غیرمنطقی از یک شیء خاص همراه است. این ترس در حدی قوی و ناگهانی است که ممکن است فرد را مجبور به اجتناب از آن شیء یا وضعیت کند. انواع فوبیا می‌توانند اثرات منفی و قابل توجهی روی زندگی فرد داشته باشند و محدودیت‌هایی را در فعالیت‌های روزانه ایجاد کنند.